In een normale situatie kan het uiteraard voorkomen dat een partij bij een overeenkomst de verplichtingen die op die partij rusten niet kan nakomen. Dan volgt vaak een ingebrekestelling met een termijn voor nakoming en daarna eventueel juridische stappen.

Maar wat nu als een partij zijn verplichting niet kan nakomen door een crisis, zoals de crisis waar heel veel landen in de wereld nu als gevolg van het coronavirus mee te maken hebben. Hier kan sprake zijn van overmacht.

Wat er gebeurt in geval van een situatie van overmacht is meestal door partijen zelf geregeld in de overeenkomst die zij hebben gesloten. Kom je door de coronacrisis in de problemen als het gaat om de nakoming van jouw verplichtingen uit een overeenkomst, dan is het allereerst zaak die overeenkomst erbij te pakken en te bekijken of daarover iets is afgesproken. Als er niets is geregeld, kan worden teruggevallen op de wet.

Als er een beroep wordt gedaan op overmacht (zoals geregeld in de wet), moet per geval worden gekeken of aan de wettelijke vereisten is voldaan.

Allereerst kan de schuldenaar een beroep doen op het feit dat het niet nakomen van de overeenkomst niet aan hem kan worden toegerekend, omdat het feit dat hij niet kan nakomen niet aan zijn schuld te wijten is en dat feit ook niet op grond van de wet, de rechtshandeling of de in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt. Of anders gezegd: de schuldenaar kan er niets aan doen dat hij zijn verplichtingen niet na kan komen. Hij wil misschien wel, maar kán simpelweg niet nakomen.

In het algemeen geldt dat niet-nakoming van een overeenkomst als gevolg van de coronacrisis niet aan de schuldenaar kan worden toegerekend en een beroep op overmacht zal slagen, maar zoals gezegd, moet dat van geval tot geval worden bekeken. Je doet er dus goed aan, je daarover te laten adviseren, voordat een beroep op overmacht wordt gedaan.

Naast een beroep op overmacht, bestaat nog de mogelijkheid om de gevolgen van de overeenkomst via de rechter te wijzigen of de overeenkomst helemaal te ontbinden op grond van ‘onvoorziene omstandigheden’. Die onvoorziene omstandigheden moeten wel van een zodanige aard zijn, dat de andere partij een ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst ‘naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid’ niet mag verwachten.

Bij een beroep op onvoorziene omstandigheden wordt gekeken naar het moment waarop de overeenkomst is gesloten. Als de overeenkomst is gesloten vóór de coronacrisis, is het logisch dat partijen (de gevolgen van) het coronavirus niet konden voorzien en daar dus geen rekening mee konden houden. Dat ligt anders als het contract is gesloten tijdens de coronacrisis. De problemen die dan ontstaan als gevolg van de crisis kunnen (meestal) niet als onvoorzien worden aangemerkt om de simpele reden dat je wist dat er sprake was van een crisis en dat je voorzieningen had moeten treffen die ervoor zorgen dat de nakoming niet in gevaar zou komen.

Als laatste redmiddel kan mogelijk nog een beroep worden gedaan op de ‘beperkende werking van de maatstaven van redelijkheid en billijkheid’. Een afspraak uit een tussen partijen gesloten overeenkomst kan in sommige gevallen buiten toepassing worden gelaten als het in de gegeven (bijzondere) omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn om die afspraak overeind te houden. Dit is voor een schuldenaar niet makkelijk om aan te tonen. Er moeten in dat geval voldoende feiten en omstandigheden worden aangevoerd om een beroep daarop te kunnen laten slagen. Of rechters in de huidige crisis een soepelere toepassing van deze norm hanteren, is nog niet te zeggen.